معارف دین

پیوند: http://www.askdin.com/thread32116-5.html#post472251

یکی از رفتارهای زشت و ناپسند که گاه شاخه‌ای از غیبت به‌شمار می‌رود،«بهتان»است.


بهتان نزد دانشمندان اخلاق نسبت دادن رفتار یا گفتار یا حالتی ناپسند به کسی است که از آن زشتی پاک و منزه است.

ابوذر غفاری می‌گوید از رسول‌خدا صلی‌الله علیه و آله و سلم پرسیدم غیبت چیست؟ فرمود: « این‌که برادر دینی‌ات را به چیزی که موجب ناخشنودی اوست یادآور شوی.»

عرض کردم یا رسول الله اگر نقصی که یادآور شدیم در او باشد چه؟ پیامبر(ص) فرمود: «اگر نقصی که در او وجود دارد بازگویی غیبت کرده‌ای و اگر نقصی که در او نیست، یادآور شوی «بهتان» زده‌ای.»[1]



در قرآن کریم آمده است: «وَ مَنْ يَکْسِبْ خَطيئَةً أَوْ إِثْماً ثُمَّ يَرْمِ بِهِ بَريئاً فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبيناً»[2]؛ «کسی که خطا یا گناهی را مرتکب شود؛ سپس بی‌گناهی را متهم سازد، بار «بهتان» و گناه آشکاری را بر دوش گرفته است.»

اقسام بهتان:

بهتان بر دو قسم است:

1-گاه در غیاب کسی به او دروغی می‌بندند و رفتار ناپسندی را که مرتکب آن نشده است را به او نسبت می‌دهند. در این قسم از بهتان، دو گناه بزرگ نهفته است: یکی دروغ و دیگری غیبت، زیرا مطلب نسبت داده شده غیر واقعی است و در غیاب شخص هم ابراز شده است.

2- گاه رفتار یا صفتی از صفات زشت نفسانی را که در شخص وجود ندارد، پیش رویش به او نسبت می‌دهند که در این قسم از بهتان فقط گناه دروغ نهفته است؛ ولی از نظر درجات دروغ شدیدترین نوع دروغ به‌شمار می‌رود.
زشت‌ترین قسم بهتان:
گاه بهتان زننده آن‌چه را به دروغ نسبت داده، خود مرتکب نشده است؛ اما گاهی رفتار ناشایستی را که از خودش سر زده به دیگری نسبت می‌دهد که این زشت‌ترین و ناپسند ترین نوع بهتان به‌شمار می‌رود. حق‌تعالی همان‌طور که گذشت، در قرآن کریم در سوره نساءآیه 112 به همین قسم اشاره دارد. آن‌جا که می‌فرماید: «کسی که خطا یا گناهی را مرتکب شود؛ سپس بی‌گناهی را متهم سازد، بار «بهتان» و گناه آشکاری را بر دوش گرفته است.»


در روایات گوناگون نیز به بهتان زننده، وعید آتش داده شده است. بر اساس نقل حضرت رضا علیه‌السلام پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «هر کس به مرد یا زن با ایمانی بهتان زند یا چیزی را به او نسبت دهد که در او نیست، خداوند او را در روز قیامت بر تلی از آتش به پا می‌دارد تا از آن‌چه گفته خارج شود.»[3]


بهتان ثمره تلخ و مولود نامیمون صفات زشت درونی انسان است. این رفتار ناپسند در برخی از رذایل اخلاقی ریشه دارد که عبارتند از:

1- دشمنی
2-حسد
3-ترس از فرار و مجازات

شجره خبیثه این رذایل در مساله بهتان، میوه‌ای به مراتب تلخ‌تر از غیبت می‌دهد چرا که در غیبت، عیب و نقص واقعی و موجود در شخص، به او نسبت داده می‌شود؛ در حالی‌که در بهتان، آن‌چه را در او نیست، به او می‌بندد.

پیامدهای زشت بهتان:

الف: پیامدهای زشت بهتان در دنیا

1-پیامدفردی بهتان: کسی که به دیگری بهتان می‌زند، از مکر الهی مصون و سالم نمی‌ماندو سرانجام رسوا می‌شود؛ چرا که خداوند آبروی مومن را حفظ می‌کندو او را از آسیب بهتان دیگران می‌رهاند. در روایات هم آمده است: «خداوند، کسی را که به‌دنبال عیب‌های مسلمانان باشد حتی در داخل خانه‌اش رسوا می‌کند.»[4]
این فرد در اجتماع نیز به‌سرعت شناسایی و از ارزش و اعتبارش کاسته می‌شود.

2- پیامد اجتماعی بهتان: بهتان بذر دشمنی را در جامعه بشری پاشیده، دوستی‌ها را به دشمنی تبدیل می‌کند. بهتان حس اعتمادی را که محور تشکیل دهنده واحدهای کوچک و بزرگ اجتماعی است از بین می‌برد و مایه متلاشی شدن آن‌ها می‌شود. این صفت ناپسندمی‌تواند همه روابط را تحت تاثیر قرار دهد. ازدواج‌ها را تبدیل به طلاق، روابط‌ ها را تیره و تار می‌کند ودر موارد حاد و شدید موجب وقوع جنایاتی چون قتل شود.

ب: پیامدهای آخرتی بهتان:

در مورد آثار بهتان در سرای آخرت، روایات بسیاری وجود دارد.که از جمله می‌توان به آنچه حضرت رضا علیه‌السلام از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نقل فرموه است اشاره کرد: «هر کس به مرد یا زن با ایمانی بهتان زند یا چیزی را به او نسبت دهد که در او نیست، خداوند او را در روز قیامت بر تلی از آتش به پا می‌دارد تا از آن‌چه گفته خارج شود.»[5]

امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «بهتان زدن به شخصی که از آن بهتان بری است، از کوه‌های محکم و استوار هم سنگین‌تر است.»[6]


راههای درمان بهتان:

اندیشه در پیامدهای شوم بهتان، و یادآوری مستمّر آنها نقش مهمی در بازداشتن انسان از این رفتار ناپسند دارد که سرانجام ریشه‌کن شدن این آفت از درون نفس انسانی را در پی خواهد داشت.

شخص مبتلا به بهتان باید در صدد تقویت نیروی قوا و بازدارنگی در خویش باشد، از این رو باید عواقب بیماری خویش را همیشه به یاد داشته باشد.

دقت و تفکر در احادیثی که به بیان اهمیت فراوان آبروی افراد با ایمان پرداخته است نیز مایه تقویت نیروی تقوا در او شده، وی را از ریختن آبروی دیگران باز می‌دارد. امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «حرمت مومن از کعبه عظیم‌تر است.»[7]

البته درمان حتمی و قطعی تمام بیماری‌های رفتاری انسان به برطرف کردن ریشه‌های درونی آن‌ها بستگی دارد؛ از این رو باید در ابتدا بیماری بهتان را ریشه‌یابی کرد و پس از یافتن آن به از بین بردنش پرداخت. اگر حسد سرچشمه این رفتار ناشایست است؛ باید به نابود کردن آن پرداخت و اگر رذیله دیگر، ریشه این بیماری است، باید در زوال آن کوشید.[8]



پی‌نوشت:

[1].وسائل الشیعه، ج12، ص280، ح16308
[2].نساء،112
[3].وسائل الشیعه، ج12، ص287
[4].کافی، ج2، ص354، ح2
[5].وسائل الشیعه، ج12، ص287
[6].بحارالانوار، ج72، ص194، ح3
[7].بحارالانوار، ج64، ص71، ح35
[8].اخلاق الاهی، آیت الله مجتبی تهرانی، ج4، ص140