معارف دین

پیوند: http://www.askdin.com/thread39549-3.html#post575319

پرسش:
چرا حضرت علی در جنگ صفین وقتی عمر عاص خود را برهنه کرد او را نکشت؟

پاسخ:
در اين رابطه چند نكته را بايد در نظر گرفت:
1. اصل تقدم ارزش‏ها؛ به طور كلى در طول تاريخ دو روى‏كرد همواره با يكديگر در تضاد و چالش بوده است: اخلاق سودپرستانه و منفعت طلبانه و اخلاق ارزش‏گرا. اخلاق منفعت طلبانه، اهميتى براى اصول و ارزش‏ها قائل نيست و در رسيدن به اهداف خود، هر وسيله‏ اى را استخدام مى‏كند و به عبارت ديگر به «عقلانيت ابزارى» روى آورده است. چنين روى‏كردى بسيار خطرناك است و بشريت را به سمت نابودى ارزش‏هاى اخلاقى سوق مى‏دهد. بنابراين اگر در مواردى با استفاده از آن، مى‏توان به نتايجى گذرا دست يافت؛ ولى در دراز مدت به انهدام ارزش‏ها و فضايل اخلاقى مى‏ انجامد و فرهنگ و تمدن بشرى را سخت آلوده و آسيب‏ پذير مى‏سازد. چيزى كه پيامبران و اولياى الهى هماره از آن پاسدارى نموده و در موارد بسيارى، طعم تلخ شكست ظاهرى را چشيده‏ اند - كه با اين شكست، پيروزى مهم‏ترى را كسب نموده و تعاليمى آموزنده و جاويدان به يادگار نهاده‏ اند - همين رعايت ارزش‏هاى والاى انسانى، كرامت، بزرگوارى و… است.

پيامبر اكرم(ص) و حضرت على(ع) دو نمونه برجسته از اين روى‏كرد مى‏باشند و شاگردان مكتب ايشان نيز چنين بوده‏ اند؛ مثلاً وقتى عبيداللَّه بن زياد به كوفه آمد يكى از دوستان مسلم بن عقيل به نام «هانى بن عروه» - كه از رجال مشهور شهر بود - عبيداللَّه را به ميهمانى دعوت نمود و به مسلم خبر داد كه مى‏تواند در خانه او مخفى شود و عبيداللَّه را به قتل برساند؛ ليكن «مسلم» از انجام اين عمل سرباز زد و گفت: اين نوعى حقه و حيله در برابر مهمان است كه از نظر اسلام شيوه‏اى مطرود مى‏باشد.

نمونه‏ هايى از اين‏گونه موارد در تاريخ بسيار نقل شده است و اينها خود بهترين گواه بر عظمت اخلاقى بنى‏ هاشم است و اين در حالى است كه اگر كسى از امويان چنين فرصتى مى‏يافت، لحظه‏ اى در حذف رقيب درنگ نمى‏ كرد؛ زيرا عقلانيت ابزارى به هيچ ارزشى اصالت نمى‏ دهد. به نظر ما اين حركت اميرالمؤمنين(ع) عالى‏ ترين درس انسانيت، شرافت، نجابت و حيا است و عظمت آن اگر بيشتر از شجاعت آن حضرت نباشد كمتر از آن نيست؛ اما صد افسوس اهميت ارزش‏ها حتى در ميان مدعيان تشيع علوى نيز رنگ باخته است و آنان درست با عينك عقلانيت ابزارى به تحليل پديده‏ هاى تاريخى مى‏پردازند. آرى! اين خود برگ زرين ديگرى از دفتر افتخارات حضرت على(ع) است كه در اوج قدرت و توانايى با بدترين دشمن خود اين‏گونه برخورد مى‏كند و درس وفادارى به ارزش‏ها را به جهانيان مى‏آموزد.

2. دقت در تحليل رويدادها؛ اين سخن كه اشكال كنندگان چنين فرض كرده ‏اند كه همه مسائل و مشكلات در گرو وجود شخصى به نام عمر و عاص است، بسيار سطحى انديشى در تحليل مسائل تاريخى است. به راستى چه دليلى وجود دارد كه اگر عمر و عاص كشته مى‏شد، همه فتنه‏ ها مى‏ خوابيد و هيچ يك از حوادث و رويدادهاى تلخ و ناگوار بعدى پديد نمى‏ آمد؟ اين برداشت نوعى قهرمان سازى خيالى است. البته نقش وجود عمرو عاص در دستگاه معاويه حايز اهميت بود؛ ليكن هر چه بوده، او نيز يك عنصر در يك مجموعه پيچيده و سازمان يافته و داراى قدرت نظامى بزرگ بوده است. در مقابل نيز سربازان و لشكريان امام على(ع) بزرگ‏ترين بلاى جان آن حضرت بوده ‏اند، حتى اگر از علم امامت آن حضرت هم صرف نظر كنيم، با نگرش و بررسى حوادث تاريخى مى‏ بينيم كه هيچ دليلى وجود ندارد كه كشته شدن عمر و عاص و يا حتى معاويه به منزله خاموش شدن تمام فتنه‏ ها بود.