معارف دین

پیوند: http://www.askdin.com/thread8691-5.html#post720628

پرسش:
منظور از غلمان چیست و در بهشت چه وظیفه ای دارد؟ غلمان برای مردان است یا برای زنان؟ همسران بهشتی چگونه و چند تا هستند؟ چگونه بهشتیان هم همسر بهشتی دارند و هم حورالعین؟

پاسخ:
با سلام و درود
ـ در ابتدا برخی آیات مرتبط، آورده می شوند:
«وَ يَطُوفُ عَلَيْهِمْ غِلْمانٌ لَهُمْ كَأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَكْنُونٌ»؛ و پيوسته بر گردشان نوجوانانى براى (خدمت) آنان گردش مى ‏كنند كه همچون مرواريدهاى درون صدفند.(1)
«يَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُون‏»؛ نوجوانانى جاودان (در شكوه و طراوت) پيوسته گرداگرد آنان مى ‏گردند.(2)
«وَ يَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ إِذا رَأَيْتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤاً مَنْثُورا»؛ و بر گردشان (براى پذيرايى) نوجوانانى جاودانى مى ‏گردند كه هر گاه آنها را ببينى گمان مى‏ كنى مرواريد پراكنده ‏اند.(3)
ـ نگاه لغوی:
مراد از «وِلدان» خدمتكاران بهشتند، خدمتکارانی كه همه تازه جوانند.(4)
«غِلمان» جمع غلام است و مراد از آن، خدمتكاران بهشتى است، چنان كه در آيه (5) اشاره شده است.(6)
ـ بیان تفسیری:
اجمالا خداوند براى اهل بهشت، سه دسته را قرار داده است:
يک دسته که ملائكه و خزانه داران بهشت هستند كه در روایت هم آمده: «الملائكة خُدامُ شيعتِنا»؛ ملائکه ای که خادم شیعیان ما هستند.
يک دسته که حورالعين هستند و به ازدواج بهشتیان در می آیند: «وَ زَوَّجْناهُمْ بِحُورٍ عِينٍ»
و يک دسته هم غلمان هستند كه به خدمت گرفته می شوند. این که می فرماید «وَ يَطُوفُ عَلَيْهِمْ غِلْمانٌ» كنايه از اين است كه حاضر به خدمت و آماده انجام وظيفه هستند.(7)
در روایتی آمده: «و سئل النّبي صلّى اللَّه عليه و آله: هذا الخادم فكيف المخدوم؟ فقال صلّى اللَّه عليه و آله: و الذى نفسى بيده ان فضل المخدوم على الخادم كفضل القمر ليلة البدر على سائر الكواكب»؛ از پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله سؤال شد: خادمان بهشت چنين [زیبا مانند مروارید و …] ‏اند، پس كسانى كه خدمت مى ‏شوند چگونه ‏اند؟ پيامبر فرمودند: سوگند به خدايى كه جانم در قبضه قدرت اوست، برترى خدمت شده در بهشت بر خادمان، مانند برترى ماه شب چهارده بر ديگر ستارگان است.(8)
ممکن است پرسیده شود این غلمان (غلامان) کیانند؟ که در جواب می توان گفت برخی آن ها را فرزندان اهل دنيا می دانند كه حسناتى ندارند تا پاداش داده شوند، و گناهى هم ندارند تا كيفر شوند. اين مطلب در روایتی از امام علی (علیه السام) آمده است. هم چنین از پيامبر (صلّى اللَّه عليه و آله) نیز در باره فرزندان مشركان [که قبل از تکلیف مرده اند] سؤال شد، حضرت فرمودند آن ها خادمان اهل بهشتند.(9)
بنابر این؛ غلمان، خدمتکاران در بهشت هستند و اختصاص به گروه خاصی هم ندارند بلکه برای همه بهشتیان اعم از زن و مرد، خدمت انجام می دهند.
ـ همسران بهشتی:
خداوند متعال می ‌فرماید: «وَ لَهُمْ فيها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ»؛ برای بهشتیان در آن جا همسرانی پاک و پاكیزه است(10)؛ ظاهرا این تعبیر اختصاص به زنان مؤمنه و یا مردان مؤمن ندارد، و همه را شامل است. گرچه خطاب به صورت جمع مذكر آمده است، ولی هم شامل مردان می شود و هم زنان، و فرقی بین مذكر و مونث بودن نیست. در زبان عربی تنها در صورتی كلمه مذكر ـ حال ضمیر باشد یا اسم ظاهر ـ اختصاص را می رساند كه به همراه كلمه مؤنث آورده شود و یا قرینه دیگری در كلام وجود داشته باشد. در غیر این صورت، مذكر و مؤنث را شامل است.
مطلب دیگر این که مراد از “حورالعین” در قرآن كریم ـ بنا بر آن چه كه مفسران گفته ‌اند ـ همسران بهشتی هستند. “حور” جمع “حوراء” به گفته بسیاری از ارباب لغت و مفسران به معنی كسی است كه سیاهی چشمش كاملاً سیاه، و سفیدیش كاملاً‌ شفاف و سفید و درخشنده است؛ و این نهایت زیبایی در چشمان است. اما واژه “عین” در اصل به معنی درشت چشم است، و به زن یا مردی كه دارای چشمان درشت و جذاب و زیبا باشند اطلاق می‌شود.
نكته‌ قابل توجه این كه گر چه برخی حورالعین را مخصوص مردان دانسته ‌اند، ولی بعضی از مفسران معتقدند كه هم واژه “حور” و هم واژه “عین” بر مذكر و مؤنث هر دو قابل اطلاق است؛ و لذا به نظر بعضی از مفسران، همه همسران بهشتی را شامل می ‌شود، همسران زن برای مردان با ایمان، و همسران مرد برای زنان مؤمنه.(11)
برخی از مفسران گفته اند كه گرچه مراد از “ازواج مطهرة” می تواند حورالعین باشد، ولی مناسب تر است كه مراد از ازواج را همسرانی از جنس انسان بدانیم، چرا كه متبادر از ازواج، آن است كه زوجین از یک جنس باشند. افزون بر این که حوری بهشتی و یا غلمان، هیچ گاه به درجه و رتبه زن و مرد بهشتی نمی رسند یعنی ارزش همسری از نوع انسان، بسیار درجه اش از حوری و غلمان بیشتر و بالاتر است، و آن ها در یک رتبه نیستند.
آیه دیگر قرآن شاید آشكارتر در این معنا باشد: «ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُكُمْ تُحْبَرُون‏»؛ شما و همسرانتان در نهایت شادمانی وارد بهشت شوید(12)؛ و یا «هُمْ وَ أَزْواجُهُمْ في‏ ظِلالٍ عَلَى الْأَرائِكِ مُتَّكِؤُن‏»؛ آن ها و همسرانشان در سایه های قصرها و درختان بهشتی بر تختها تكیه زده اند(13). این آیات نشان می دهند كه انسان های مؤمن با همسران خود و یا مؤمنین و مؤمناتی از جنس انسان در بهشت محشور هستند.
قرآن کریم می فرماید همسران مردان بهشتی، همین همسران دنیوی هستند که در آخرت نیز مراتب همسانی دارند:
«رَبَّنَا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتىِ وَعَدتَّهُمْ وَ مَن صَلَحَ مِنْ ءَابَائهِمْ وَ أَزْوَاجِهِمْ وَ ذُرِّيَّتِهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيم‏»؛ پروردگارا! آنها را در باغهاى جاويدان بهشت كه به آنها وعده فرموده‏اى وارد كن، همچنين از پدران و همسران و فرزندانشان هر كدام كه صالح بودند، كه تو توانا و حكيمى.(14)
«جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونهَا وَ مَن صَلَحَ مِنْ ءَابَائهِمْ وَ أَزْوَاجِهِمْ وَ ذُرِّيَّاتهِمْ وَ الْمَلَئكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيهِم مِّن كلُ‏ِّ بَاب‏»؛ (15) باغهاى جاويدان بهشتى كه وارد آن مى ‏شوند و همچنين پدران و همسران و فرزندان صالح آنها و فرشتگان از هر درى بر آنان وارد مى ‏گردند.(16)
البته از حوریان بهشتی نیز به عنوان همسران بهشتی و قرین و همراه بهشتیان، نام برده شده است: «وَ زَوَّجْناهُمْ بِحُورٍ عِينٍ»؛ و بهشتيان را با «حور العين» تزويج مى ‏كنيم.(17)
علامه طباطبایی می گوید: از ظاهر كلام خداى تعالى بر مى ‏آيد، كه حورالعين غير زنان دنيايند، كه آنان نيز داخل بهشت مى‏ شوند.(18)
ایشان در جای دیگر می آورد: منظور از “تزويج” قرين شدن دو نفر با همند. و معناى جمله اين است كه: ما ايشان را قرين حورالعين كرديم، نه اين كه ميان آنان عقد زناشويى برقرار ساختيم، چرا كه تزويج را با حرف “باء” (بحورالعین) متعدى كرده و اگر منظور از تزويج نكاح به عقد بود احتياج به حرف باء نبود.(19)
علامه طباطبایی (ره) در مورد ازدواج در بهشت می گوید: مراد از تزويج اهل بهشت با حوريان اين است كه قرين حوريان هستند، چون اين تزويج به معناى ازدواج اصطلاحى نيست، بلكه مراد از زوج، معناى قرين است، كه معناى اصلى لغوى آن است.(20)
البته برخی نظری دیگر دارند. می گویند نباید دچار افراط و تفریط شویم. نه این که بگوییم «حورالعین» شامل مذکر و مونث می شود و زنان بهشتی هم با غلمان ازدواج می کنند، و نه این که بگوییم که حتی مردان هم با حوریان بهشتی ازدواج نمی کنند. بلکه بایستی بگوییم “تزویج” اعم از ازدواج و قرین بودن است.(21)
ـ بهشت و انتخاب همسر:
اجباری در انتخاب همسر نیست و به اختیار خود شخص است. در روایت آمده:
“أَخْبِرْنِي عَنِ الْمُؤْمِنِ تَكُونُ لَهُ امْرَأَةٌ مُؤْمِنَةٌ يَدْخُلَانِ الْجَنَّةَ يَتَزَوَّجُ أَحَدُهُمَا بِالْآخَرِ فَقَالَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ اللَّهَ حَكَمٌ عَدْلٌ إِنْ كَانَ هُوَ أَفْضَلُ مِنْهَا خَيَّرَ هُوَ فَإِنْ اخْتَارَهَا كَانَتْ مِنْ أَزْوَاجِهِ وَ إِنْ كَانَتْ هِيَ خَيْراً مِنْهَا خَيَّرَهَا فَإِنِ اخْتَارَتْهُ كَانَ زَوْجاً لَها”؛ از امام صادق (عليه‌ السلام) سؤال شد: آيا زن و شوهر مؤمن كه وارد بهشت می‌ شوند، با هم ازدواج می‌ كنند؟ حضرت فرمودند: خداوند عادل است. اگر مرد از زنش افضل باشد، اختيار با مرد است كه زنش را بپذيرد يا نه. اگر پذيرفت، يكی از زنانش می‌ شود. اگر زن از شوهرش افضل باشد، اختيار با او است. اگر همسرش را پذيرفت. همان شوهرش می ‌شود.(22)
حتی اگر کسی در دنیا چند همسر داشته، در بهشت، بهترین را به اختیار خود انتخاب می کند: “قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ لِرَسُولِ اللَّهِ (ص) بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي الْمَرْأَةُ يَكُونُ لَهَا زَوْجَانِ فَيَمُوتُونَ وَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ لِأَيِّهِمَا تَكُونُ فَقَالَ (ص) يَا أُمَّ سَلَمَةَ تَخَيَّرْ أَحْسَنَهُمَا خُلُقاً وَ خَيْرَهُمَا لِأَهْلِهِ يَا أُمَّ سَلَمَةَ إِنَّ حُسْنَ الْخُلُقِ ذَهَبَ بِخَيْرِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة”؛ امام باقر عليه ‌السلام فرمودند: ام سلمه ـ همسر پیامبر ـ به رسول خدا (صلی الله عليه وآله) عرض كرد: پدر و مادرم فدايت! گاهی زنی در دنيا دو شوهر می ‌كند و هر سه اهل بهشت می ‌شوند. اين زن از آنِ كدام يك خواهد شد؟ حضرت فرمودند: هر كدام را كه در دنيا خوش اخلاق بوده ‌اند و رفتار خانوادگی اش بهتر بود، اختيار می‌ كند. ای ام سلمه! حُسن خلق خير دنيا و آخرت را جلب می ‌كند.(23)
نکته: در قرآن برخی از توصیفات بهشتی با خواسته های مردانه سازگار است، و متناسب با خواسته های زنانه بیان نشده است. علت این امر شاید این باشد که خداوند حکیم، امور جنسی مربوط به زنان را در پرده عفاف و ادب زایدالوصفی قرار داده است. علاوه بر قرآن، در روایات معصومین علیهم السلام نیز درباره خواسته های زنانه توصیفی نرسیده است، و این می تواند به علت همان رعایت عفت و حیا برای زنان باشد.
لازم به ذکر است این دنیای مادی و محدود است که دار تزاحم است و نمی توان بین برخی امور جمع کرد، مثلا انسان عادی نمی تواند جلو حسادتش را بگیرد و ایمانی خالی از ذره ای حسادت داشته باشد؛ ولی بهشت که محدودیت ندارد دیگر دار تزاحم نیست؛ افزون بر این که چه بسا بهشتیان در بهشت به حدی از رشد و کمال معنوی برسند که این اموری که در دنیا دچارش بوده و باعث تزاحم، در وجودش می شدند، آن جا دیگر در اثر رشد و کمال، اصلا تزاحمی بین آن ها نبیند.
بنابر این:
بهشتیان در بهشت، نعمت های متعددی دارند، از جمله همسران بهشتی، اعم از همسران از جنس انسان و یا حورالعین. البته همسران بهشتی از جنس انسان، برتر و افضل هستند از حورالعین. حوریان بهشتی هیچ گاه به درجه و رتبه زن و مرد بهشتی نمی رسند یعنی ارزش همسری از نوع انسان، بسیار درجه اش از حوریان بیشتر و بالاتر است، و آن ها در یک رتبه نیستند.
هم چنین از دیگر نعمت های بهشتی، داشتن خادم و خدمتکار است، غلامانی (غلمان) که وظیفه خدمت رسانی به بهشتیان ـ اعم از زنان و مردان ـ را بر عهده دارند.

_________
1. طور: 52/ 24.
2. واقعه: 56/ 17.
3. انسان: 76/ 19.
4. قرشی، قاموس قرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏7، ص 244.
5. انسان: 76/ 19.
6. قاموس قرآن، ج ‏5، ص 120.
7. طیب، أطيب البيان في تفسير القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏12، ص 302.
8. طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏9، ص 251.
9. مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‏9، ص 327.
10. بقره: 2/ 25.
11. ر.ک: ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج 6، ص 261.
12. زخرف: 43/70.
13. یس: 36/56.
14. غافر: 40/ 8.
15. همان.
16. رعد: 13/ 23.
17. دخان: 44/ 54.
18. طباطبایی، ترجمه الميزان، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏18، ص 228.
19. ترجمه الميزان، ج ‏19، ص 16.
20. ترجمه المیزان،ج 18، ص 228.
21. أطيب البيان في تفسير القرآن، ج ‏12، ص 101.
22. مجلسی، بحارالانوار، نرم افزار جامع الاحادیث نور، ج ۸، ص 105.
23. صدوق، أمالی، نرم افزار جامع الاحادیث نور، ص 498؛ بحارالانوار، ج 8، ص 109، ح 7.